Mavi gözler, dünyanın pek çok yerinde “özel” ve “çekici” olarak görülüyor. Ancak bu göz renginin arkasında, estetikten çok daha fazlası var: karmaşık bir genetik hikâye, melanin dediğimiz pigmentin rolü ve güneş ışığına karşı farklı bir hassasiyet…
Aşağıdaki yazı, tıbbi tavsiye yerine geçmez; özellikle mavi gözlüyseniz, kişisel durumunuz için mutlaka bir göz doktoruna danışmanız gerekir.
Dünya genelinde en sık görülen göz rengi kahverengidir. Mavi, yeşil veya ela gibi “renkli” gözler ise daha az rastlanan, bu yüzden de daha dikkat çeken göz renkleri arasında yer alır. Mavi gözlerin nadirliği, renkli kontakt lenslere olan ilgiyi de artırır; pek çok kişi daha çarpıcı bir bakışa sahip olmak için mavi tonları tercih eder.
Kopenhag Üniversitesi’nde yapılan araştırmalara göre, mavi göz rengi büyük olasılıkla 6.000–10.000 yıl önce yaşayan tek bir insanda ortaya çıkan genetik bir mutasyonla ilişkilendiriliyor.
Bu çalışmada özellikle OCA2 geni ve bu genin hemen yanındaki “genetik anahtar” bölge inceleniyor. Normalde OCA2, iristeki melanin üretimini düzenliyor. Ancak bu bölgede ortaya çıkan mutasyon, melanin üretimini tamamen kapatmak yerine sınırlıyor.
Bu nedenle, araştırmacılar bütün mavi gözlü insanların DNA’sında aynı “anahtar” mutasyonun bulunduğunu ve bu kişilerin çok büyük olasılıkla ortak bir atadan geldiğini düşünüyor.
En sık karıştırılan noktalardan biri şu:
Mavi gözlü insanların gözlerinde gerçekten mavi renkte bir pigment olduğu düşünülüyor. Oysa durum farklı.
İriste bulunan tek pigment kahverengi pigment olan melanindir. Yeşil, ela ya da mavi adı verilen renklerin her biri, aslında melanin yoğunluğunun farklı olması ve ışığın dokular içinde saçılmasıyla oluşan optik bir etkiyle ortaya çıkar.
Yani mavi gözler, “mavi boyalı” bir iris değil; az melanin + ışığın saçılması kombinasyonudur.
Eskiden, göz renginin basit bir kalıtımla geçtiği ve anne-babanın göz rengine bakarak çocuğun göz rengini aşağı yukarı tahmin etmenin mümkün olduğu düşünülüyordu.
Güncel genetik çalışmalar ise durumun çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor. Göz rengi, yalnızca bir veya iki genden değil, 16’ya kadar farklı genin etkileşiminden etkilenebiliyor.
Bu yüzden:
Ayrıca yalnızca genler değil, irisin yapısal özellikleri de göz renginin görünümünü bir miktar değiştirebilir.
Yeni doğan bebeklerin önemli bir kısmında gözler ilk aylarda maviye yakın, daha açık tonlarda görülebilir. Bunun nedeni, gözdeki melanin üretiminin tam olarak tamamlanmamış olmasıdır.
İlk aylarda:
Dolayısıyla “Bebekken gözleri maviydi, sonra kahverengiye döndü” cümlesi aslında oldukça sık rastlanan normal bir durumdur.
İristeki melanin pigmenti, gözün iç yapılarının UV ışınları ve yüksek enerjili görünür ışık (özellikle mavi ışık) karşısında korunmasına yardımcı olur.
Mavi gözler, kahverengi veya koyu renkli gözlere göre daha az melanin barındırdığından:
Bazı araştırmalar, göz rengi ile belirli göz hastalıkları arasında ilişki olabileceğini gösteriyor. Örneğin:
Ancak yaşa bağlı makula dejenerasyonu (YBMD) gibi bazı hastalıklar söz konusu olduğunda, göz rengiyle risk artışı arasında net bir ilişki gösterilememiştir.
Bu nedenle, mavi gözlü olmak tek başına bir hastalık sebebi değildir; ancak korunma önlemlerini ciddiye almak son derece önemlidir.
Mavi gözlü kişilerin, güneş ışığı ve dijital ekranlar konusunda diğer göz renklerine göre biraz daha dikkatli olması faydalıdır.
UV kaynaklı hasar, birikimsel olduğu için “gençken dikkat etmeme”nin faturası ilerleyen yaşlarda çıkabilir.
Fotokromik camlar, kapalı alanda şeffaf; dışarıda UV ile karşılaştıklarında ise koyulaşarak güneş gözlüğü işlevi görür.
Mavi gözlü kişiler için hem pratik hem de koruyucu bir seçenektir.
Cam yüzeyinde oluşan yansımalar, özellikle gece araç kullanırken ya da parlak ekranlara bakarken rahatsız edici olabilir.
Anti-refle kaplama:
Mavi gözlü kişilerde, hem estetik hem de konfor açısından oldukça avantajlıdır.
Bilgisayar, tablet ve akıllı telefonların yaydığı mavi ışığın uzun vadeli etkilerini tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. Ancak özellikle mavi gözlü ve ışığa hassas kişiler için bazı önlemler mantıklıdır:
Mavi gözlü kişilerle ilgili ilginç bir araştırma da alkol kullanımıyla bağlantılı. Avrupalı Amerikalılar üzerinde yapılan bir çalışmada, mavi gözlü bireylerin, daha koyu göz rengine sahip kişilere kıyasla alkol bağımlılığı geliştirme olasılığının daha yüksek olabileceği bildirilmiştir.
Bu tür çalışmalar, genetik, çevresel faktörler ve davranış özellikleri arasındaki karmaşık ilişkiyi anlamaya yönelik ilk adımlardır ve tek başına “mavi gözlüysen alkolik olursun” gibi keskin yorumlar yapmak için yeterli değildir. Ancak göz renginin, bazı psikolojik ve davranışsal özelliklerle de bağlantılı olabileceğini göstermesi açısından dikkat çekicidir.
Mavi gözler; nadirliğiyle dikkat çeken, estetik açıdan beğenilen bir göz rengi olmanın çok ötesinde, ilginç bir genetik geçmişe ve farklı ışık hassasiyeti özelliklerine sahiptir.
Mavi gözlere sahip olmak, sizi diğerlerinden “daha iyi” ya da “daha kötü” yapmaz; ama gözlerinize biraz daha özen göstermeniz gerektiği anlamına gelebilir. Düzenli göz muayeneleri, doğru seçilmiş gözlük camları ve güneşten koruyucu alışkanlıklarla hem görme sağlığınızı koruyabilir hem de mavi gözlerinizin güzelliğini uzun yıllar keyifle taşıyabilirsiniz.
