Evet. Görme kaybı, yalnızca görmeyi değil; duygu durumunu, sosyal yaşamı, özgüveni ve genel yaşam kalitesini de etkileyebilir. Son yıllarda yapılan çalışmalar, görme kaybı yaşayan bireylerde depresyon ve anksiyete oranlarının belirgin biçimde arttığını, sosyal izolasyon ve yalnızlığın daha sık görüldüğünü gösteriyor. Bu tablo; günlük işlevlerde zorlanma, bağımsızlığın azalması ve geleceğe ilişkin belirsizlik gibi bir dizi etmenle besleniyor.
Bilim ne söylüyor?
- Depresyon yaygınlığı: Görme bozukluğu olan yetişkinlerde depresyon yaygınlığı yaklaşık %25 civarında rapor edilmiştir (farklı hastalık gruplarında değişebilir).
- Anksiyete ve yalnızlık: Görme kaybı, anksiyete belirtileri ve sosyal izolasyonla yakından ilişkilidir.
- Genel iyilik hâli: Görme yetersizliği; hareketlilik, güvenlik, bilişsel riskler ve yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir.
Neden ruh sağlığını etkiliyor?
- Bağımsızlığın azalması: Okuma, araç kullanma, ev içi işler ve iş yaşamında artan zorlanma, umutsuzluk hissini güçlendirebilir.
- Sosyal izolasyon: Dışarı çıkma, yeni ortamlara uyum ve iletişimdeki güçlükler yalnızlık döngüsünü besler.
- Güvenlik ve kontrol algısı: Düşme korkusu, yön bulma kaygısı ve sürekli “yanlış yapma” endişesi anksiyeteyi tetikleyebilir.
- Hastalık yükü ve belirsizlik: Kronik seyir ve tedavi süreçleri, geleceğe dair kaygıyı artırabilir.
Kimler daha risk altında?
- İleri yaş grupları (makula dejenerasyonu, glokom, diyabetik retinopati gibi nedenlerle)
- Günlük yaşam aktivitelerinde belirgin kısıtlılık yaşayanlar
- Sosyal desteği sınırlı veya yalnız yaşayan bireyler
- Çocuk ve ergenlerde okul performansı ve akran ilişkileri etkilenebileceğinden dikkatli değerlendirme gerekir.
Hangi belirtiler alarm işaretidir?
- Süreğen üzüntü, çökkünlük, isteksizlik
- Kaygı, panik, yoğun endişe
- Uyku ve iştah değişiklikleri
- Sosyal geri çekilme, yalnızlık hissi
- Konsantrasyon güçlüğü, motivasyon kaybı
Bu belirtiler iki haftadan uzun sürüyorsa profesyonel destek önerilir.
Ne yapılabilir? Etkili yaklaşım adımları
- Göz sağlığı ve rehabilitasyon: Altta yatan göz hastalığının tedavisi ve görme rehabilitasyonu (büyüteçler, elektronik düşük görme yardımcıları, okuma-strateji eğitimi) yaşam kalitesini ve özgüveni artırır.
- Psikolojik destek: Bilişsel davranışçı terapi (BDT), kabul ve kararlılık terapisi (ACT) ile destek grupları anksiyete ve depresyon semptomlarını azaltabilir. (Genel kanıt gövdesi için bkz. göz sağlığı–iyilik hâli ilişkisi.)
- Sosyal bağlantı: Aile, arkadaş ve topluluk temelli programlarla yalnızlığı azaltmak kilit önemdedir.
- Günlük yaşam düzenlemeleri: Ev içi ışıklandırmanın iyileştirilmesi, kontrast ve işaretlemeler, düşme riskini azaltacak düzenlemeler, akıllı telefon erişilebilirlik ayarları.
- Hekimler arası koordinasyon: Göz hekimi, aile hekimi/psikiyatri ve rehabilitasyon ekiplerinin entegre çalışması önerilir.
Sık sorulan iki nokta
- “Görmem düzelmezse ruh hâlim hiç düzelmez mi?”
Hayır. Görme rehabilitasyonu, çevresel uyarlamalar ve psikolojik destek, görme düzeyi değişmese bile işlevsellik ve yaşam kalitesinde belirgin iyileşme sağlayabilir. - “Bu durum geçici üzüntü mü, depresyon mu?”
Günlük işlevleri bozan, haftalar süren çökkünlük ve ilgi kaybı depresyon lehinedir; profesyonel değerlendirme önemlidir.
Görme kaybı, ruh sağlığını doğrudan etkileyebilir; fakat erken müdahale, uygun tedavi, rehabilitasyon ve sosyal destek ile bu etkiler yönetilebilir. Belirti yaşıyorsanız aynı anda hem bir göz sağlığı profesyoneline hem de bir ruh sağlığı uzmanına başvurmak, en hızlı ve güvenli yoldur.
