Kontakt lensler bugün bize çok modern ve “yeni nesil” bir teknoloji gibi görünse de hikâye sandığınızdan çok daha eskiye dayanıyor. Gözün kırma gücünü, korneaya temas eden bir ortamla değiştirme fikri ilk kez 16. yüzyılda ortaya atılıyor. Ancak bu fikrin gerçek anlamda göze takılan bir lense dönüşmesi için yaklaşık 350 yıl geçmesi gerekiyor.
Bu uzun yolculuğu anlamak için, kontakt lens tarihini birkaç kritik döneme ayırmak gerekiyor: fikir aşaması, cam lens dönemi, sert plastik çağının yükselişi ve günümüzün konfor odaklı yumuşak lens devrimi.
Kontakt lens fikrinin kökleri, ünlü İtalyan mucit ve sanatçı Leonardo da Vinci’ye kadar uzanır. 1508 yılında da Vinci, gözün optik yapısının, korneayı doğrudan suyla temas ettirerek değiştirilebileceğini gösteren çizimler yapar.
Bugün bildiğimiz anlamda takıp çıkarılabilen bir kontakt lensten söz etmek mümkün olmasa da, şu açıdan çok kritiktir:
Yani “ilk kontakt lensi kim icat etti?” sorusuna teknik olarak da Vinci demek doğru olmaz; ama “ilk vizyoner fikir kimden çıktı?” dendiğinde yanıt nettir: Leonardo da Vinci.
1827 yılında İngiliz astronom Sir John Herschel, gözün ön yüzeyinin kalıbının alınması fikrini ortaya koyar. Böylece:
Bu dönem hâlâ teorik önerilerle ilerler; pratik anlamda göze takılabilen lens üretimi için ise 19. yüzyılın sonunu beklemek gerekir.
Kaynaklarda farklı isimler öne çıkar:
Bu ilk lensler:
Bu lensler sadece birkaç saat takılabilir, daha uzun kullanımlarda gözde ciddi rahatsızlık ve oksijen yetersizliği yaratır. Bu nedenle, günlük hayatta yaygınlaşmaları mümkün olmaz.
Teknoloji ilerledikçe, camın yerini daha hafif ve dayanıklı malzemeler almaya başlar.
1936’da New York’lu optometrist William Feinbloom, cam ve plastik karışımından oluşan skleral lensler tanıtır. Bu hibrit yapı:
Yine de skleral oldukları için gözün büyük bir kısmını kaplar ve oksijen iletimi hâlâ sınırlıdır.
1948’de Kaliforniyalı optisyen Kevin Tuohy, bugün bildiğimiz sert gaz geçirgen lenslere benzeyen, “korneal lens” olarak anılan plastik kontakt lensleri tanıtır.
Bu lenslerin özellikleri:
Lenslerde kullanılan plastik ise PMMA (polimetil metakrilat) adı verilen, gaz geçirgenliği olmayan sert bir materyaldir.
Bu sert PMMA lensler:
Kontakt lens tarihindeki belki de en büyük sıçrama, yumuşak kontakt lenslerin icadıyla yaşanır.
1959’da Çek kimyagerler Otto Wichterle ve Drahoslav Lim, “hidrofilik” yani su seven bir polimer olan hidrojel malzemeyi geliştirirler.
Bu malzeme:
Wichterle ve Lim’in keşfi, 1971 yılında ABD’de ilk FDA onaylı yumuşak kontakt lenslerin piyasaya çıkmasıyla pratik hayata taşınır. Bu lensler, Bausch + Lomb’un “SofLens” markasıyla pazara sunulur.
Yumuşak lensler:
Bu konfor avantajı sayesinde, yumuşak lensler kısa sürede sert lenslerin önüne geçer.
Yumuşak lens devriminin ardından, teknoloji durmaz; kontakt lensler hem malzeme hem de kullanım şekli açısından sürekli evrilir.
All About Vision’da öne çıkan bazı önemli dönüm noktaları şöyle sıralanır:
Bugün gelinen noktada; yüksek oksijen geçirgenlikli silikon hidrojel malzemeler, günlük tek kullanımlık lensler, renkli lensler, astigmat (torik) lensler, multifokal lensler ve özel koşullara yönelik çok sayıda tasarım bulunuyor.
Ayrıca, ABD’de reçete edilen kontakt lenslerin %90’ından fazlasını yumuşak kontakt lensler oluşturuyor.
Özet bir zaman çizelgesiyle toparlayalım:
Bu tabloya baktığınızda, kontakt lenslerin bir gecede icat edilmediğini; pek çok bilim insanının, optisyenin ve mühendisin katkısıyla yüzyıllara yayılan bir süreçte bugünkü haline geldiğini görebilirsiniz.
Günümüzde kontakt lensler:
kullanılıyor.
Yüksek oksijen geçirgenliğine sahip silikon hidrojel lensler, özellikle uzun süreli kullanımda kornea sağlığını desteklemek açısından büyük avantaj sunuyor. Buna karşın, her göz ve her yaşam tarzı için en uygun lens seçimini yapmak için mutlaka bir göz doktoru veya optometrist tarafından muayene ve uygun lens denemesi yapılması gerekiyor.
Hayır. Fikir olarak 1500’lü yıllara, pratikte ise 1800’lerin sonuna uzanan bir geçmişi var. Günümüzde gözünüze taktığınız konforlu yumuşak lens, Leonardo da Vinci’den Wichterle’ye kadar uzanan uzun bir bilimsel yolculuğun ürünü.
Kesinlikle hayır. Tamamen camdan yapılmış, tüm göz ön yüzeyini kaplayan ve oksijen geçirgenliği çok düşük olan bu skleral lensler, yalnızca birkaç saat tolere edilebiliyordu. Bugünkü yumuşak lens konforuyla kıyaslamak bile mümkün değil.
Tek bir “en iyisi” yoktur; göz yapınıza, gözyaşı kalitenize, yaşam tarzınıza ve doktorunuzun önerisine göre değişir. Pek çok kullanıcı için silikon hidrojel günlük kullan-at lensler hem hijyen hem de konfor açısından avantaj sağlayabilir, ancak hangi lensin sizin için uygun olduğuna mutlaka bir göz hekimi karar vermelidir.
“Kontakt lensler ne zaman icat edildi?” sorusunun tek cümlelik net bir yanıtı yok; çünkü bu icat, farklı bilim insanlarının adım adım inşa ettiği uzun bir sürecin sonucu.
Bugün siz bir kutu yumuşak kontakt lensi elinize aldığınızda, aslında yüzlerce yıllık bir bilim, mühendislik ve klinik deneyimin ürünü olan bir teknolojiyi kullanıyorsunuz.
Lens kullanmayı düşünüyorsanız, ilk adımınız her zaman uzman bir göz doktoruna muayene olmak ve göz sağlığınızı önceliğe almak olmalı. Lensler, doğru kişi, doğru reçete ve doğru bakım ile kullanıldığında hem pratik hem de güvenli bir seçenek haline gelir.
